Typografische wandeling door het historische centrum van Gent

Tijdens deze stadswandeling door Gent, waarin typografie en architectuur samenkomen, krijg je inzicht in de evolutie van architecturale stijlen en de bijbehorende populaire lettertypen door de eeuwen heen. We starten met een verkenning van verschillende bouwperiodes en koppelen die aan de lettertypen die in die tijd favoriet waren. Zo ontstaat een helder beeld van hoe typografische stijlen zich hebben ontwikkeld binnen hun historische en culturele context. Je zult ook zien hoe typografie zichtbaar is in het huidige straatbeeld van Gent, van oude gevelletters tot moderne bewegwijzering. Voor meer gedetailleerde informatie en een uitgebreide letterclassificatie kun je hier terecht: Letterclassificatie.

Denk na over het volgende tijdens de wandeling:

  • Waarom is het typografisch aanvaardbaar om lettertypen uit verschillende tijdperken, zoals de Renaissance en het Modernisme, te combineren?
  • Waarom worden bepaalde lettertypen als ‘klassiek’ beschouwd en andere als ‘modern’?
  • Kun je voorbeelden vinden van historische gevelletters in het centrum van Gent? Hoe verhouden deze zich tot de moderne typografie die je bijvoorbeeld ziet op bewegwijzering of hedendaagse architectuur?
  • Denk aan eclectische architecturale combinaties, zoals het Universiteitsforum (UFO) van de Universiteit Gent, waar moderne en historische elementen worden gemengd, of de glazen piramide binnen het Louvre in Parijs. Waarom denk je dat deze combinatie van stijlen populair is geworden in de architectuur? Zie je soortgelijke combinaties in de typografie van Gent, zoals een mix van traditionele en moderne lettertypen?
  • Terwijl je van oud naar nieuw wandelt en de verschuivingen ziet van versierde naar sobere architectuur en weer terug, welke invloed denk je dat dit heeft gehad op de typografie van elke periode? Kun je een verband zien tussen de architecturale stijl van een gebouw en de typografie die erop wordt toegepast?
  • Hoe zie je typografie tegenwoordig gebruikt worden in de stedelijke omgeving van Gent? Denk bijvoorbeeld aan moderne reclameborden, straatnaamborden of bewegwijzering. Wat valt je op aan de keuzes in lettertypen en hoe ze zich verhouden tot de architectuur waarin ze staan?

Wandeling van "oud" naar "nieuw"

1. Gravensteen

Het Gravensteen, een middeleeuws kasteel in Gent, werd gebouwd tussen 1180 en 1200. In die tijd werden letters met de hand geschreven of gegraveerd in steen, hout of op perkament. Gotische lettertypen waren populair in Europa tijdens de late middeleeuwen, dus het is mogelijk dat deze werden gebruikt voor inscripties op het Gravensteen.

Gotische letters worden in de letterclassificatie van VOX "fracturen" genoemd omdat hun vormen "gebroken" zijn.

voorbeeld van een Fractuur
Het woord Gotisch werd voor het eerst gebruikt om dit handschrift te beschrijven in 15e-eeuws Italië, te midden van de Renaissance, omdat Renaissance-humanisten geloofden dat deze stijl barbaars was, en Gotisch synoniem was voor barbaars. Flavio Biondo schreef in Italia Illustrata (1474) dat de Germaanse Longobarden dit handschrift uitvonden nadat ze Italië waren binnengevallen in de 6e eeuw.

2. Sint-Niklaaskerk

De Sint-Niklaaskerk in Gent, een architectonisch juweel dat hoofdzakelijk in de Scheldegotiek-stijl is gebouwd, dateert oorspronkelijk uit de 13e eeuw. Hoewel deze kerk voornamelijk gotische kenmerken vertoont, kunnen latere toevoegingen zoals het koor en bepaalde kapellen elementen van de vroege Renaissance-stijl tonen, wat wijst op een periode van culturele vernieuwing en experimentatie.

Garamond, een lettertype ontworpen door Claude Garamond in de eerste helft van de 16e eeuw, is een voorbeeld van een 'old-style' schreeflettertype dat ook kenmerken van de renaissance in typografie vertegenwoordigt. Garamond illustreert de elegantie en de evolutie in artistiek ontwerp die typerend was voor zijn tijd, vergelijkbaar met de subtiele invloeden van de renaissance die in bepaalde architectonische details van de Sint-Niklaaskerk te vinden zijn.

voorbeeld van het Garamond lettertype
Garamond, ontworpen in de 16e eeuw, reflecteert de culturele bloei van de renaissance door zijn harmonie en verfijning, die parallellen vinden in de subtiele en later toegevoegde renaissance-elementen van de Sint-Niklaaskerk. Dit lettertype werd snel populair voor boekdruk, mede dankzij zijn helderheid en esthetische aantrekkingskracht.

3. Hotel d'Hane Steenhuyse, Gent

Hotel d'Hane Steenhuyse, voltooid in 1768, is een prachtig voorbeeld van de Lodewijk XV-stijl, die nauw aansluit bij de rococostijl. Gelegen in de Veldstraat in Gent, was dit herenhuis oorspronkelijk de residentie van een adellijke familie en weerspiegelt het de weelderige esthetiek en verfijnde elegantie van de 18e eeuw. De voorgevel is rijk gedecoreerd met typische rococo-elementen zoals asymmetrische patronen, natuurlijke motieven en sierlijke lijnen. In 1773 werd de tuingevel heropgebouwd in de meer gestructureerde en ingetogen Lodewijk XVI-stijl, wat een interessant contrast biedt met de uitbundige rococo van de voorgevel.

Baskerville, een lettertype ontworpen door John Baskerville rond 1757, vertegenwoordigt een gelijkaardige periode van artistieke verfijning en vernieuwing in de typografie. Net als de architectuur van Hotel d'Hane Steenhuyse, weerspiegelt Baskerville de overgangsstijlen van zijn tijd, waarbij traditionele vormen worden gecombineerd met een nieuwe nadruk op helderheid en contrast. Deze aspecten maakten het snel populair voor boekdrukkunst, vanwege de uitstekende leesbaarheid en esthetische aantrekkingskracht.

voorbeeld van het Baskerville lettertype
Baskerville, ontworpen door John Baskerville in Birmingham, Engeland, is een schreeflettertype dat de overgang markeert tussen de oudere stijlen van William Caslon en de latere modernere stijlen van Giambattista Bodoni en Firmin Didot. De aanpassingen die Baskerville doorvoerde in het ontwerp van zijn lettertypen, zoals het verhogen van het contrast tussen dikke en dunne slagen en het scherper maken van de serifs, weerspiegelen een vergelijkbare artistieke innovatie als de architecturale overgang gezien in Hotel d'Hane Steenhuyse.

4. Operagebouw van Gent

Het Operagebouw van Gent, voltooid in 1840, is een uitmuntend voorbeeld van neoclassicistische architectuur. Deze stijl kenmerkt zich door grandeur, symmetrie en het gebruik van klassieke elementen zoals zuilen en gedetailleerd metselwerk. De neoclassicistische stijl, afgeleid van het Griekse en Romeinse classicisme, betekent letterlijk 'nieuw classicisme'. Het ontstond als een reactie op de als te overdadig beschouwde barok- en rococostijlen, met een terugkeer naar de eenvoud en harmonie van de klassieke oudheid. Deze klassieke elementen resoneren bijzonder goed met de esthetische idealen van Didone-lettertypen zoals Didot en Bodoni, die bekend staan om hun scherpe contrasten en strakke lijnen.

Didone-lettertypen, ontwikkeld tijdens de late 18e en vroege 19e eeuw, illustreren de evolutie in typografie die parallellen vertoont met de neoclassicistische architecturale stijlen. Deze lettertypen, met hun nadruk op contrast, helderheid en geometrische precisie, harmoniëren uitstekend met de architectonische kenmerken van het Operagebouw.

voorbeeld van een Didone lettertype zoals Bodoni
Bodoni, ontworpen door Giambattista Bodoni, illustreert net als het Operagebouw van Gent de neoclassicistische principes van helderheid en geometrische orde, wat het een iconisch voorbeeld maakt van deze typografische stijl.

5. Vooruit

De Vooruit in Gent, een iconisch voorbeeld van Art Deco architectuur, wordt vaak geassocieerd met lettertypen zoals "Broadway" en "Metropolis", die de strakke en geometrische esthetiek van de Art Deco stijl weerspiegelen. Deze lettertypen worden gecategoriseerd als fantasie- en displayletters.

Futura: Ontworpen door Paul Renner in 1927, is Futura een lettertype dat de modernistische invloeden van het Bauhaus belichaamt, maar ook vaak gebruikt wordt binnen de Art Deco context vanwege zijn strakke en functionele stijl.

Times New Roman: Dit lettertype, voor het eerst uitgebracht in 1932, valt buiten de typische Art Deco-periode en is meer geassocieerd met overgangsontwerpen naar modernere typografie. Het werd al snel de standaard voor lopende tekst in kranten en boeken, dankzij de efficiëntie en leesbaarheid.

voorbeeld van het Broadway lettertype
Het Broadway lettertype, dat de geometrische en gestileerde elementen van de Art Deco-stijl belichaamt, zoals te zien in de architectuur van de Vooruit.

6. Bond Moyson en Ons Huis

Het complex van Bond Moyson en Ons Huis aan de Vrijdagmarkt in Gent, oorspronkelijk gebouwd in de late 19e en vroege 20e eeuw, illustreert een eclectische mengeling van architecturale stijlen, waaronder neorenaissance en elementen van de empire-stijl. Eclecticisme in deze context betekent dat het ontwerp elementen uit verschillende historische stijlen combineert om een uniek en indrukwekkend esthetisch geheel te vormen. Het ontwerp van deze gebouwen werd sterk beïnvloed door de Grands Magasins in Parijs, met als doel een imposante en functionele ruimte te creëren die paste bij de ambities van de socialistische beweging.

De typografische elementen die goed zouden aansluiten bij deze architectuur zijn klassieke en formele lettertypen zoals Bodoni en Walbaum. Deze lettertypen, met hun nadruk op helderheid en elegante proporties, reflecteren de architectonische pracht en praal van het gebouw.

Voorbeeld van het Walbaum-lettertype
Het Walbaum-lettertype, oorspronkelijk ontworpen door Justus Erich Walbaum in de vroege 19e eeuw, is een klassiek serif lettertype dat valt binnen de Didone-stijl. Deze stijl wordt gekenmerkt door hoog contrast tussen dikke en dunne lijnen, en de strakke, rechte lijnen van de schreven. Het lettertype straalt een tijdloze elegantie uit en wordt vaak geassocieerd met de neoklassieke en neorenaissance esthetiek. In deze context belichaamt het Walbaum-lettertype de helderheid en formele schoonheid van de architectuur van Bond Moyson, waar klassieke proporties en verfijnde details centraal staan. Dit maakt het ideaal voor projecten waar precisie, historische referenties en een gevoel van tijdloze esthetiek gewenst zijn.

7. Boekentoren

De Boekentoren, een iconisch modernistisch bouwwerk uit de vroege 20e eeuw, belichaamt de designprincipes van zijn tijd, die ook tot uiting komen in schreefloze of lineaire lettertypen zoals Helvetica, Arial en Futura. Deze lettertypen, kenmerkend voor de modernistische stijl, benadrukken net als de architectuur van de Boekentoren functionaliteit en eenvoud.

Wist je dat: In de geschiedenis van de typografie werden schreefloze lettertypen soms aangeduid als "Gothic" in het Engels, zoals bij Franklin Gothic, en als "Grotesk" in het Duits, zoals bij Akzidenz Grotesk? Hoewel deze termen oorspronkelijk werden gebruikt om de niet-Romeinse oorsprong van schreefloze lettertypen aan te duiden en men ze eerder buitenissig en een beetje overdreven vond, illustreren ze wel de evolutie van typografische stijlen en de veranderende esthetische voorkeuren in de loop van de tijd.

voorbeeld van het Futura lettertype
Het Futura lettertype, met zijn schreefloze en geometrische vormen, weerspiegelt de moderne en functionele stijl van de Boekentoren, waardoor het een ideale typografische keuze is voor strakke, hedendaagse ontwerpen.

8. De Krook

De Krook, een hedendaags gebouw voltooid tussen 2015 en 2017, harmonieert uitstekend met hedendaagse lettertypen zoals Roboto, Open Sans (het lettertype van deze website), en Gotham. Deze lettertypen benadrukken de strakke en functionele esthetiek die kenmerkend is voor de hedendaagse architectuur van De Krook.

voorbeeld van het Roboto lettertype
Het Roboto lettertype, bekend om zijn veelzijdigheid en leesbaarheid, past perfect bij de moderne, strakke uitstraling van De Krook.

Opdrachtomschrijving:

Voorbereiding:

  • Neem een camera of smartphone mee om foto's te maken.
  • Zorg voor een notitieboek voor aantekeningen en ideeën.

Maak een wandeling door Gent en bezoek de beschreven gebouwen. Onderweg fotografeer je diverse typografische elementen zoals uithangborden, muurschilderingen, straatnaamborden, enzovoort. Vergeet ook niet om architecturale en stedelijke elementen te fotograferen die je interessant vindt en die een visuele of thematische link kunnen hebben met de typografie die je vastlegt. Let hierbij op hoe de architectuur de typografische keuzes beïnvloedt en omgekeerd.

Specifieke instructies voor fotografie

Typografie:

  • Diversiteit in lettertypes: Probeer een verscheidenheid aan lettertypes vast te leggen, van klassiek tot modern. Leg minstens één voorbeeld van elk van de volgende categorieën vast:
    • Serif-lettertypes: Zoek naar historische gebouwen of formele instellingen.
    • Schreefloze lettertypes (sans-serif): Focus op moderne bedrijven of openbare borden.
    • Handgeschreven of decoratieve lettertypes: Zoek naar muurschilderingen of artistiek vormgegeven uithangborden.
  • Context van typografie: Schenk aandacht aan de omgeving waarin de typografie zich bevindt. Dit helpt bij het begrijpen van de relatie tussen tekst en locatie. Bijvoorbeeld:
    • Commercieel versus artistiek: Een straatnaambordje versus de naam van een café in sierletters.
    • Tijdelijk versus permanent: Een reclamebord vergeleken met ingegraveerde letters in een monument.
  • Architectuur en typografie: Let op hoe de architectuur van een gebouw de keuze van het lettertype beïnvloedt. Versterkt het lettertype het karakter van het gebouw? Denk hierbij aan historische gebouwen versus moderne architectuur.
  • Creativiteit in fotografie: Experimenteer met verschillende invalshoeken bij het fotograferen van typografie en architectuur. Probeer close-ups, wissel van perspectief of leg licht en schaduw vast.

Inspiratie:

  • Retroavangarda
  • Barbara Kruger – Focus op conceptuele typografie die in dialoog gaat met de omgeving.
  • Jenny Holzer – Projecties van tekst in de openbare ruimte, die een interactie aangaan met architectuur.
  • Martha Rosler – Kritische reflecties op stedelijke ruimte en tekst.
Voorbeeld collage 1
Voorbeeld collage 2
Voorbeeld collage 3
Voorbeeld collage 4

Reflectie:

Na de wandeling, neem de tijd om je foto's te bekijken en aantekeningen te maken over de typografische keuzes die je hebt gezien. Welke typografische elementen vond je het meest verrassend en waarom? Hoe beïnvloedde de architectuur je perceptie van het lettertype?

Architectuur:

Stijlperiodes: Fotografeer architectuur uit verschillende stijlperiodes:

  • Gravensteen:

    Het Gravensteen, een middeleeuws kasteel in Gent, werd gebouwd tussen 1180 en 1200. Dit imposante fort diende oorspronkelijk als residentie van de graven van Vlaanderen. De romaanse stijl wordt gekenmerkt door massieve muren, kleine ramen en ronde bogen.

  • Sint-Niklaaskerk:

    De Sint-Niklaaskerk is gebouwd in de Scheldegotiek-stijl, gekenmerkt door hoge spitsbogen en glas-in-loodramen die het goddelijke licht naar binnen laten schijnen. Dit creëert een gevoel van spirituele verheffing.

Functioneel versus esthetisch: Fotografeer zowel functionele gebouwen (zoals fabrieken of kantoren) als esthetisch georiënteerde gebouwen (zoals theaters of musea). Denk na over hoe de architectuur de typografische keuzes op of rondom het gebouw beïnvloedt.

Tips:

  • Compositie: Experimenteer met verschillende composities, zoals het opnemen van de gehele gevel van een gebouw versus het focussen op specifieke details zoals een deur of raamwerk. Let ook op hoe typografische elementen visueel verbonden zijn met de architectuur.

Voorbeelden van 'goede' fotografie:

  • Hoge resolutie: Zorg ervoor dat foto's scherp en helder zijn.
  • Goed gekaderd: Elementen moeten evenwichtig en duidelijk zichtbaar zijn binnen het kader van de foto.
  • Informatief: Elke foto moet in staat zijn om op zichzelf iets te vertellen over de typografie of architectuur. Denk na over hoe typografie de stijl van het gebouw versterkt.

Collage creatie in Photoshop:

Het formaat van de collages is vrij, maar zorg ervoor dat ze kunnen worden afgedrukt binnen een SRA3-formaat. De resolutie van de collages moet minimaal 240 pixels per inch (ppi) zijn om een goede afdrukkwaliteit te garanderen.

Je wordt aangemoedigd om met verschillende visuele effecten te experimenteren, zoals monochromatische of grijstinten om contrast te creëren. Denk na over hoe je typografie en architectuur op een visueel consistente manier kunt combineren.

  • Maak collages waarbij je een foto van een typografisch element combineert met een foto van een architecturaal of stedelijk element. Denk na over hoe beide elementen elkaar versterken of contrasteren.

Creëer twee soorten collages:

  • Harmonieuze collages:

    Combineer elementen die esthetisch of thematisch goed bij elkaar passen, waarbij de inhoud van de tekst harmonieert met het beeld. Overweeg ook visuele consistentie in termen van kleur en compositie om een samenhangend geheel te creëren.

  • Contrasterende Collages:

    Combineer elementen die opzettelijk clashen en interessante contrasten vormen, zowel visueel als inhoudelijk. Denk na over hoe contrasten in kleur, stijl, en betekenis discussie kunnen uitlokken.

Reflectie:

Schrijf na de collage-opdracht een korte reflectie over je proces. Welke architecturale en typografische elementen vond je het meest boeiend? Hoe beïnvloedden ze elkaar in jouw collages? Welke visuele keuzes heb je gemaakt en waarom?

Creatieve beperkingen: (Uitbreiding!)

  • Eén Letter: Gebruik slechts één letter of cijfer in je collage, wat creatief denken over representatie en symboliek stimuleert.
  • Abstracte typografie: De typografie moet abstract of experimenteel zijn, wat een visuele uitdaging vormt om deze te integreren met realistische architectuurbeelden.

Presentatie:

Presenteer je collages tijdens een klassessie. Discussieer over de keuzes van je medestudenten en geef feedback op hun werk.

Inleveren:

Je collages en bijbehorende analyses dienen ingeleverd te worden op [datum]. De presentatie en discussie vinden plaats op [datum].

Beoordelingscriteria:

  • Creativiteit en originaliteit in de keuze van de combinaties.
  • Visuele en esthetische kwaliteit van de collages.
  • Actieve deelname aan de discussie tijdens de presentatie.