Typografie
Inleiding
Typografie is een essentieel onderdeel van grafisch ontwerp en communicatie, en gaat verder dan alleen de keuze van lettertypen. Het omvat ook het zorgvuldig plaatsen, schalen en combineren van letters en andere elementen tot een harmonieus en esthetisch geheel.
Typografie versterkt visuele boodschappen, verbetert de leesbaarheid en draagt bij aan de overdracht van sfeer en emotie. Deze kunstvorm is zowel functioneel als expressief en heeft een aanzienlijke invloed op het aanvoelen en begrip van tekst.
Doelen van typografie
- Interesse wekken en aanzetten tot lezen.
- Leesbaarheid en leesrichting optimaliseren.
Effectieve typografie gebruikt witruimte om de tekst beter leesbaar te maken, waardoor de ogen van de lezer de tekst eenvoudiger kunnen volgen.
De Kunst van typografie
Typografisch ontwerp houdt in: de keuze van het lettertype, de grootte, de regelafstand, spatiëring, en meer. Elk lettertype heeft unieke kenmerken die de communicatie beïnvloeden.
Ontwerpers dienen creatief en innovatief te zijn met typografie, terwijl ze ook rekening houden met gevestigde regels en tradities.
Typografie en tijdgeest
Typografie weerspiegelt de heersende tijdsgeest en designstromingen. Technologische vernieuwingen beïnvloeden zowel de vorm van letters als het algemene grafische ontwerp. Kennis van deze evoluties is cruciaal voor het maken van de juiste typografische keuzes.
De letter
De letter vormt het belangrijkste onderdeel van de typografie, die tegenwoordig verder reikt dan alleen gedrukte media en zich ook uitstrekt tot digitale platforms. De keuze voor een lettertype wordt beïnvloed door factoren als leesbaarheid, esthetische aantrekkingskracht, branding en functionaliteit. Met de opkomst van digitale technologieën, waaronder geavanceerde typografische software, zijn de mogelijkheden voor letterkeuze aanzienlijk uitgebreid. Deze ontwikkelingen bieden meer creatieve vrijheid, maar vereisen tegelijkertijd een zorgvuldige afweging. Een doordachte keuze van lettertypen, die rekening houdt met zowel esthetiek als functionaliteit, is essentieel voor effectieve communicatie.
De onderdelen van de letter
Onderkast en kapitalen
Een onderscheid wordt gemaakt tussen kapitalen en onderkastletters. De term 'onderkast' verwijst naar de plaats van de loden letters in de letterkast. Deze benaming wordt nog steeds gebruikt, ondanks dat tegenwoordig niet meer met loodzetsel wordt gewerkt.
Kenmerken van kapitalen
- Alle letters zijn even hoog. De boog van ronde letters, zoals de 'O' en 'Q', steekt vaak iets boven de kapitaalhoogte uit en valt iets onder de basislijn om optisch gelijk te lijken in grootte met andere kapitalen.
KAPITALEN en onderkast letters
Kenmerken van onderkast letters
- Deze letters zijn kleiner dan de kapitalen, behalve de stok- en staartletters, die even hoog kunnen zijn.
- Er wordt gesproken van een staartletter als er een deel van de letter onder de x-hoogte uitsteekt, de zogenoemde staart. Bij stokletters steekt de stok boven de x-hoogte uit.
- De x-hoogte, of de basishoogte van een onderkastletter, is medebepalend voor de leesbaarheid van een tekst. Letters met een grotere x-hoogte worden doorgaans als gemakkelijker leesbaar beschouwd dan lettertypen met een kleinere x-hoogte.
Kleinkapitalen
Naast boven- en onderkastletters kennen we ook kleinkapitalen. Dit zijn speciaal ontworpen kleinere kapitaalletters, ongeveer even hoog als de x-hoogte van een onderkastletter. Ze zijn doorgaans iets breder dan standaard kapitalen en hebben een lijndikte of grijswaarde die tussen die van kapitalen en onderkastletters in ligt. Kleinkapitaaltjes zijn vooral populair in de Verenigde Staten.
Lettertype en font
Lettertype
Een lettertype, ook bekend als letterfamilie, omvat letters, cijfers, leestekens en symbolen die dezelfde vorm en stijl delen. Deze elementen zijn stilistisch op elkaar afgestemd en bedoeld om samen gebruikt te worden. Voorbeelden van lettertypes zijn Helvetica, Bodoni en Futura. Een lettertype kan diverse fonts bevatten, die verschillende gradaties of gewichten van dezelfde letterstijl vertegenwoordigen.
Font
Een font verwijst naar een specifieke variant, gradatie of gewicht binnen een lettertype of letterfamilie met een bepaalde grootte en stijl. De naamgeving van het font kan vaak de gradatie of het gewicht aanduiden. Er bestaat soms verwarring, met name tussen Engelse en Nederlandse terminologie, alsook tussen verschillende benamingen voor dezelfde gradatie of gewicht.
Corpus
Het letterbeeld verschilt in hoogte.
In zowel traditionele als digitale typografie wordt het corpswit - de ruimte boven en onder een letter, inclusief de stokken en staarten - meegerekend bij het bepalen van de lettergrootte. Bij traditionele typografie omvat dit het gehele loden letterblokje, inclusief het bedrukte deel, het corpswit en de ruimte voor stokken en staarten. In digitale typografie verwijst 'corps' naar de hoogte van de letter zelf en de voorgedefinieerde ruimte voor stokken, staarten en het corpswit.
Het precies meten van het corps van een gedrukte letter kan uitdagend zijn, omdat dit tweedimensionale elementen betreft waarbij men probeert een meeteenheid toe te passen die oorspronkelijk voor driedimensionale objecten bedoeld was. Een benadering van het corps in een afdruk kan gedaan worden door de afstand te meten van de bovenkant van een stokletter tot de onderkant van een staartletter, met een kleine toevoeging. Een alternatieve methode is het meten en verdubbelen van de x-hoogte, maar ook deze benadering is niet exact, aangezien de grootte van het letteroog per lettertype varieert.
Letterstand
Het letterbeeld verschilt in schuinte. Naast de standaard, rechte letter of romein – die zijn naam dankt aan de klassieke Romeinse inscripties – bestaat er ook een schuine variant. Cursieve of italic letters, ontstaan in Italië en daarom 'Italic' genoemd, worden specifiek ontworpen met een schuine stand. Oblique, daarentegen, verwijst naar een schuin getrokken versie van een schreefloos lettertype, en wordt vooral gebruikt als een functionele, schuine variant van het standaard lettertype zonder een specifieke historische of geografische associatie.
Lettergradatie
Het letterbeeld varieert in sterkte of vetheidsgraad, ook wel 'gewicht' genoemd. Een letterserie kan verschillende gradaties bevatten, die belangrijk zijn voor het benadrukken of onderscheiden van tekst. Deze gradaties lopen uiteen van normale lettersterkte tot mager (light), halfvet (medium of semibold), vet (bold), en extra vet (ultra bold of black).
Naast de traditionele benamingen voor lettergradaties, gebruiken veel webfonts, zoals die op Google Fonts, een numeriek systeem om de vetheidsgraad aan te duiden. Deze gradaties worden uitgedrukt in cijfers, variërend van 100 (zeer licht) tot 900 (zeer vet), met vaak tussenliggende waarden zoals 300 (licht), 400 (regular) 500 (medium) en 700 (vet). Dit numerieke systeem biedt een meer gestandaardiseerde en fijnmazige manier om de vetheid van een lettertype te specificeren, wat vooral nuttig is in digitale toepassingen en webdesign.
Bepaalde lettertypen beschikken ook over varianten met een omtreklijn (outline) of een schaduweffect (shadow) in hun assortiment.
Breedte
Het letterbeeld verschilt in breedte. Naast de normale breedte, kennen sommige lettertypes smalle of brede varianten. Deze varianten zijn vaak aanpassingen van het oorspronkelijke ontwerp en kunnen afhankelijk van het specifieke lettertype en het gebruik esthetisch verschillen.
